Χρύσιππος

(Σόλοι ή Ταρσός της Κιλικίας μεταξύ 281 και 277 – Αθήνα μεταξύ 208 και 204 π.Χ.). Έλληνας φιλόσοφος. Ανήκε στην παλιά φάση του στωικισμού, του οποίου μπορεί να θεωρηθεί ο πραγματικός θεωρητικός. Οι αρχαίοι του απέδιδαν έως 705 συγγράμματα και θαύμαζαν τη διαλεκτική ικανότητά του. Σύμφωνα με τις γενικές αρχές του στωικισμού, για τον X. υπάρχει μόνο ο ενσώματος κόσμος, που γίνεται αντιληπτός στις αισθήσεις μας με την άπειρη πολλαπλότητα και ποικιλία των διαφόρων σωμάτων. Αυτά είναι τα μόνα αντικείμενα της γνώσης μας, που γίνονταν κατανοητά με τις καταληπτικές παραστάσεις στις οποίες, κατά τον στωικισμό, έγκειται το κριτήριο της αλήθειας. Τα πρωτεία, ανάμεσα σε όλα τα σώματα, ανήκουν στο ανθρώπινο σώμα, του οποίου η γνώση αποκαλύπτει την υπεροχή της λογικής και του σοφού που την κατακτά. Η μορφή του σοφού τοποθετείται έτσι στο προσκήνιο της φιλοσοφίας του X., όπου η ηθική κατέχει την πρώτη θέση σε σχέση με τα δύο άλλα μέρη (λογική και φιλοσοφία της φύσης) στα οποία χωρίζεται η στωική φιλοσοφία και γενικά όλη η ελληνιστική φιλοσοφία. Στην καθαρή λογική ζωή του, στην κατοχή της γνώσης που επιτυγχάνει, ο σοφός είναι ο μόνος πραγματικά ευτυχισμένος: υπέρτατο αγαθό είναι επίσης η αρετή, δηλαδή η ενάρετη πράξη (και όχι η απλή σκέψη, όπως στον Πλάτωνα), που προέρχεται από τη γνώση, και το αντίθετό της είναι το χειρότερο κακό. Ό,τι δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό (ζωή, θάνατος, υγεία και ασθένεια, ομορφιά και ασχήμια κλπ.) θεωρείται αδιάφορο και ο σοφός δεν ασχολείται με αυτό. Οι ορέξεις και οι σωματικές επιθυμίες περιορίζονται εντελώς και μεταξύ αρετής και κακίας δεν υπάρχει ενδιάμεση κατάσταση (αν και μερικές φορές ο X. προσπαθεί να αμβλύνει τον αυστηρό αυτό δυϊσμό εισάγοντας την έννοια του αρμόζοντος). Επομένως η ευτυχία υπάρχει στην αρετή και η αρετή στο να ζει κάποιος σύμφωνα με τη φύση, δηλαδή σύμφωνα με τη λογική (λόγο). Αυτή, σύμφωνα και με τη θεωρία του Ηράκλειτου, νοείται υλιστική ως φωτιά που μετατρέπεται στα διάφορα στοιχεία, αρχή ενός συνηθισμένου κόσμου και ενός λογικού ζώου. Αλλά ο κόσμος είναι καταδικασμένος να καταστραφεί σε μια παγκόσμια ανάφλεξη για να ξαναγεννηθεί έπειτα ο ίδιος: όλα επομένως είναι ρυθμισμένα από το γεγονός (κατά συνέπεια είναι δυνατόν να προβλεφθεί το μέλλον) και αυτό νοείται ως πρόνοια και εγγύηση του καλού. Αυτό όμως δεν αποκλείει το ότι έπειτα ο X. βρίσκεται μπροστά στην ανυπέρβλητη δυσκολία να συμβιβάσει την αιτιοκρατία αυτή με εκείνη την ελευθερία της θέλησης που υποστήριξε με πάθος και χωρίς την οποία η ίδια η έννοια του σοφού δεν θα μπορούσε να είχε καμιά αξία ιδεώδους. Άγαλμα του Χρύσιππου (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου).